Door Christiaan Duinmaijer
In het eerste deel van dit artikel is op de machtspositie van Hezbollah in Libanon en de rol en status van het Libanese leger voorafgaand aan het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 ingegaan. In dit afsluitende deel wordt ingegaan op de gevolgen van de Syrische burgeroorlog op deze partijen en wat de toekomst zal brengen.
Strijd om de jurd
De bergen van Arsal en Qalamoun langs de Syrisch-Libanese grens werden door de Syrische burgeroorlog een populaire uitvalsbasis voor eerst Syrische verzetsstrijders en later groeperingen als al-Nusra en ISIS. In 2014 escaleerde de situatie toen het Libanese leger een kopstuk van al-Nusra in Arsal arresteerde.[1] Kort daarop bezette ISIS- en al-Nusra-strijders de stad die pas na enkele dagen door het Libanese leger weer werd bevrijd. De strijders trokken zich weer in het berggebied terug met een dertigtal Libanese soldaten en agenten als gevangenen. De jaren daarop wisten noch het Libanese leger noch Hezbollah ondanks meerdere pogingen de terroristen uit de bergen te verdrijven noch de gevangenen via onderhandelingen vrij te krijgen.
Wel nam de Libanese regering maatregelen om verdere infiltratie van gewapende groeperingen te voorkomen. Zo werd een einde gemaakt aan het visumvrij reizen voor Syriërs (wat voornamelijk Syrische vluchtelingen trof) en werden meer Libanese troepen in de Bekaa-vallei gestationeerd.[2] Ook werden op oproep van Hezbollah lokale (christelijke) milities gevormd tegen de terroristische dreiging.[3] Hierbij probeerde Hezbollah ook de christenen in de Bekaa-vallei te paaien door zich net als in Syrië op te werpen als beschermer van christenen tegen moslimterroristen.
Deze situatie duurde voort tot juli 2017 toen Hezbollah een grootschalig offensief startte tegen al-Nusra.[4] Al-Nusra controleerde de bergen ten zuiden van Arsal en het Syrische vluchtelingenkamp bij de stad. Dit gebied was enerzijds moeilijker te verdedigen dan de noordelijker gelegen posities van de ISIS-strijders, maar bood wel beter toegang tot voedselvoorzieningen. Na vijf dagen was dit gebied echter gereduceerd tot het Syrische vluchtelingenkamp dat Hezbollah na onderhandelingen en een veilige aftocht van de laatste al-Nusra-strijders en hun gezinnen ook in handen kreeg.
Dit offensief was een doorn in het oog van het vlakbij gestationeerde Libanese leger, omdat zij al maanden hun eigen offensief aan het voorbereiden waren. Maar dankzij het offensief van Hezbollah konden het Libanese leger zijn troepen uiteindelijk gerichter inzetten op het Libanese berggebied dat nog in handen van ISIS was. Op 19 augustus begon uiteindelijk het legeroffensief: ‘Fajr al-Jouroud’ (Ochtend van het berggebied).
Het Libanese leger wist succesvol de verschillende posities van ISIS in de bergen te veroveren, waarbij ongetwijfeld heeft meegeholpen dat tegelijkertijd in de nabijgelegen Qalamoun-bergen Syrische troepen en Hezbollah ISIS van de andere kant aanvielen.[5] Het Libanese leger moest echter zijn offensief staken toen ISIS en Hezbollah begonnen te onderhandelen over overgave in ruil voor een vrije aftocht van de resterende ISIS-strijders. Hezbollah bood hen deze vrije aftocht in ruil voor informatie over de gevangengenomen Libanese agenten en soldaten. Deze bleken allemaal gedood te zijn.
In de nasleep van de offensieven kreeg Hezbollah enerzijds kritiek te verduren dat zij de moordenaars van Libanese soldaten en agenten vrij hadden laten gaan, maar anderzijds kregen zij ook steun.[6] Zo de Libanese president Michel Aoun Hezbollah essentieel voor de verdediging van Libanon tegen buitenlandse vijanden, een beeld wat Hezbollah in zijn propaganda rondom beide offensieven ook probeerde te versterken.
Verdeel en heers
Het was overigens niet opmerkelijk dat Hezbollah steun kreeg van de Libanese president. Aoun was namelijk de voorkeurskandidaat van Hezbollah voor het presidentschap. Doordat deze en veel andere belangrijke posities binnen het Libanese overheid en leger voor christenen zijn gereserveerd, kan Hezbollah nog meer invloed binnen Libanon verwerven door christelijke kandidaten als Aoun en Libanese christenen in het algemeen te steunen. Daarbij moet niet vergeten worden dat Hezbollah al politiek heel machtig is als lid van de Libanese regering en leider van het grootste politieke blok in het parlement en vertegenwoordiger van een van de grootste sektarische groeperingen in Libanon. Tel daarbij het feit dat de milities van Hezbollah dankzij de Syrische burgeroorlog nu getraind en uitgerust zijn voor conventionele oorlogsvoering en Hezbollah lijkt letterlijk onverslaanbaar.
Dit levert het risico op dat als de Syrische burgeroorlog op zijn eind loopt, Hezbollah zijn milities gaat inzetten tegen zijn traditionele vijand: Israël.[7] Dit is niet onrealistisch aangezien secretaris-generaal Nasrallah dit al meerdere keren heeft aangegeven. Israël vreest dus dat Hezbollah zijn arsenaal verder zal opbouwen met Iraanse wapenleveranties of de productie van hoogwaardig wapentuig in Libanon zelf. Een dergelijke confrontatie de stabiliteit van de regio niet ten goede komen.
Daarentegen moet de macht van Hezbollah niet overdreven worden. Dankzij de op religie gebaseerde verdeling van belangrijke posten en parlementszetels in Libanon kan Hezbollah als sjiitische organisatie nooit de absolute macht krijgen, maar zal deze altijd moeten delen met christenen, soennieten en druzen. Bovendien is Hezbollah niet de enige organisatie die de sjiitische gemeenschap vertegenwoordigt in Libanon; hun voormalige concurrent Amal is nog steeds invloedrijk en ook binnen de sjiitische gemeenschap bestaat er oppositie tegen Hezbollah.[8]De macht van Hezbollah is dus grotendeels gebaseerd op coalities en samenwerking, welke met name in de politiek makkelijk kunnen veranderen.
Tenslotte is niet alleen Hezbollah militair sterker geworden, maar ook het Libanese leger dankzij buitenlandse steun. Met de jaren is het Libanese leger steeds beter geworden in het bestrijden van gewapende groeperingen, hoewel zij momenteel nog de directe confrontatie uit de weg gaan met bijv. gewapende groeperingen in Palestijnse vluchtelingenkampen en Hezbollah. Daarentegen hebben zij dankzij het recente offensief nu voor het eerst volledige controle over de Syrisch-Libanese grens bij de Bekaa-vallei. De door hen opgetuigde grensbewaking helpt niet alleen tegen de infiltratie van gewapende groeperingen uit Syrië, maar mogelijk ook tegen de wapenleveranties van Iran aan Hezbollah. Maar dit hangt af in hoeverre het Libanese leger en Hezbollah elkaar vermijden, elkaars aanwezigheid tolereren dan wel samenwerken.
Voor landen als Nederland die Hezbollah als een terreurgroep kwalificeren, is het desondanks zaak om het Libanese leger te blijven steunen met materiaal en training. Dit ondergraaft niet alleen de claim van Hezbollah als verdediger van Libanon en de Libanezen (en daarmee hopelijk ook hun politieke steun), maar voorkomt dat Libanon een veilige haven voor terreurgroepen als ISIS en al-Nusra wordt. Bovendien is een sterker Libanees leger beter in staat om zijn geweldsmonopolie af te dwingen, tegen burgermilities, tegen gewapende (Palestijnse) groeperingen en misschien uiteindelijk ook tegen Hezbollah. Dit zou wél de veiligheidssituatie in de regio ten goede komen.
Christiaan Duinmaijer werkt als landenadviseur voor o.a. Libanon bij Assarwa – MENA zakelijke adviseurs en is als expert aangesloten bij het Grote Midden Oosten Platform. Hij heeft Arabische taal en cultuur gestudeerd aan Universiteit Leiden, waarbij hij een deel van zijn studie aan het Nederlands-Vlaamse Instituut in Caïro (NVIC) en Institut National des Langues et Civilisations Orientales (INALCO) heeft gevolgd. Hij publiceert en spreekt regelmatig over het zakendoen en de politieke situatie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Eindnoten
[1] Aram Nerguizian, The Lebanese Armed Forces, Hezbollah, and Military Legitimacy, CSIS, oktober 2017; Mario Abou Zeid, The Emerging Jihadist Threat in Lebanon, Carnegie Middle East Center, januari 2015
[2] Asrar Shebarou, Binnenkomstprocedures voor Syriërs naar Libanon met details: “Vergeef ons allemaal… Wij worden gedwongen”, Annahar, 3 januari 2015
[3] Hassan Nasrallah aux Chrétiens d’Orient : Où sont vos églises, vos crucifix et vos religieuses?, YouTube, maart 2014; Ariel Zirulnick, In Hezbollah stronghold, Lebanese Christians find respect, stability, The Christian Science Monitor, 21 december 2012; Wissam Charaf, Hussein Zoaiter, Multiplication des milices contre Daech au Liban, ARTE, 26 juni 2015; Valérie Crova, Groupes d’auto-défense dans des villages chrétiens au Liban, Radio France, 11 maart 2014
[4] Recap day 2: Hezbollah’s offensive against militants near Arsal, The Daily Star, 22 juli 2017; Recap: Day Four four of Hezbollag offensive sees fresh gains, calls for Nusra to surrender, The Daily Star, 24 juli 2017; Recap: Day 5 of Hezbollah offensive in Arsal, al-Talli on the run, The Daily Star, 25 juli 2017; Misison accomplished in Arsal: Hezbollah, The Daily Star, 29 juli 2017
[5] Recap Day 1: Army Launches Fajr al-Joroud operation against Daesh, The Daily Star, 19 augustus 2017; Recap: Day 2 of Fajr al-Joroud operation, The Daily Star, 20 augustus 2017; Recap: Bodies of captured soldiers recovered, The Daily Star, 27 augustus 2017; Aram Nerguizian, The Lebanese Armed Forces, Hezbollah, and Military Legitimacy, CSIS, oktober 2017
[6] Abdulrahman al-Masri, Alexander Corbeil, Hezbollag Re-Ascendant in Lebanon, Carnegie Endowment for International Peace, augustus 2017; Tamer Abou Zeid, Daech quitte le Liban où les familles des soldats sont en deuil, Al-Mashareq, 28 augustus 2017
[7] Gideon Saár, Ron Tira, Political and Military Contours of the Next Conflict with Hezbollah, INSS Strategic Assessment 20-2, juli 2017
[8] Sandra Noujeim, Initiative chiite élargie contre le Hezbollah, L’Orient Le Jour, 5 oktober 2017